Door de coronacrisis is eigenlijk alles in het leven veranderd. Ook de manier waarop je rouwt. Geen troostende omhelzing, geen afscheid of in beperkte kring met weinig aanwezigen op anderhalve meter afstand. Dat geldt ook voor crematies en begrafenissen. Uiteraard beïnvloedt dat het rouwproces. Want, hoe neem je afscheid en rouw je om een dierbare in een tijd waarin social distancing en digitaal contact de boventoon voeren?
Rouwen, rituelen en covid-19
Rouwen is een persoonlijk en emotioneel proces dat je doormaakt als een dierbaar iemand overlijdt. Na het verlies wordt je overspoeld door een wirwar aan emoties. Pijn, verdriet, angst, machteloosheid, verwarring, schuldgevoel, woede. Al die gevoelens brengen je uit balans, maar horen erbij. Het is onderdeel van de verliesverwerking. En dat verwerken en doorleven kost tijd, energie, heeft geen handleiding en raakt elke vezel in je lijf en bestaan. Het is niet op een bepaald moment klaar, afgesloten en voorbij. Na verloop van tijd raakt het verweven met je leven en geef je het een plekje.
Om het overlijden van een dierbare te verwerken spelen rouwrituelen voor, tijdens en na de uitvaart een belangrijke rol. Denk aan afscheid nemen, de laatste verzorging van de overledene, de uitvaart regelen en vormgeven, het regelen van de crematie of begrafenis. Teksten, foto’s en muziek uitzoeken en na afloop samen met een drankje en hapje herinneringen ophalen aan de overledene. Maar ook: een bemoedigende handdruk, een arm om je heen, iemand die tijdelijk even voor je kookt, elke dag even aanwipt voor een gesprekje of samen een herdenkingsdienst houden op een bijzondere dag.
In deze coronatijd zijn al deze vanzelfsprekendheden niet gewoon en dat maakt rouwen extra zwaar. Alles gaat nu anders dan normaal en soms is afscheid nemen zelfs niet mogelijk.
Rouwen in coronatijd
De laatste ogenblikken
Mag jij als enige wel bij een dierbare aanwezig zijn als het einde nadert? Houd familie en vrienden dan bijvoorbeeld via een live chat op de hoogte van de laatste momenten. Laat eventueel afwezige familie zo nog hun gevoelens van liefde en genegenheid uiten. Schrijf ook indrukken van de laatste momenten op om later te delen met de afwezigen. Denk aan een gebaar, tranen, berusting of laatste boodschap. Dat alles zijn tastbare en waardevolle herinneringen voor de nabestaanden. Het biedt troost en helpt bij het rouwen.
Uitvaart (online) bijwonen
Samen afscheid nemen van een overleden dierbare is de eerste stap in het rouwproces. Echter, in coronatijd is dat een stuk moeilijker. Slechts een klein groepje mensen mag aanwezig zijn bij de uitvaart en altijd op anderhalve meter afstand van elkaar. Kracht putten uit het samenzijn, een warme handdruk of knuffel valt daarom weg.
Een troostvolle manier om in coronatijd samen een afscheidsdienst bij te wonen, kan onder andere via een beveiligde livestream. Je kunt aan een aanwezige vragen jouw geschreven tekst tijdens de bijeenkomst voor te dragen. Of een door jouw gemaakte audio- of videoboodschap te laten horen of zien. Op die manier kan een uitvaart ondanks fysieke afwezigheid van dierbaren toch een gemeenschappelijke beleving worden voor betrokkenen.
Misschien is het na de afscheidsceremonie - op weg naar het crematorium of de begraafplaats - mogelijk om met de wagen langs het huis van de overledene te rijden. Daar kan dan op gepaste afstand samen een bloem worden gelegd en een minuut stilte worden gehouden. Ook is het op een aantal plaatsen mogelijk een overledene via een drive-through een laatste groet te brengen. Vraag naar de mogelijkheden bij een uitvaart van een dierbare.
Houd samen online een afscheidsritueel
Fysiek afscheid nemen kan nu slechts in beperkte kring en op anderhalve meter afstand. Bedenk voor wie niet aanwezig kan zijn bij de uitvaart een klein en liefdevol afscheidsritueel. Iedereen kan dat ritueel op hetzelfde moment vanuit huis uitvoeren en eventueel delen via een online video-app. Denk aan een kaarsje opsteken bij een foto van de overledene, samen bidden, een lied zingen, de lievelingsmuziek van de overledene beluisteren enzovoort. Dat met elkaar doen zorgt voor verbondenheid, geeft kracht, biedt steun en helpt bij de rouwverwerking.
Zorg voor een tastbare herinnering
Herinneringen die tastbaar zijn, bieden steun in tijden van rouw. Zeker voor degenen die alleen rouwen is dat fijn en het geeft kracht. Maak bijvoorbeeld een fotoboekje, een bundeling met verhalen over de overledenen, bepaalde uitspraken, een video en deel die. Dergelijke tastbare herinneringen zijn waardevol. Het biedt nabestaanden steun en troost.
Deel ervaringen, herinneringen, zorgen…
Kun je elkaar fysiek niet steunen met een warme omhelzing of troostend gesprek? Zoek dan naar andere manieren om op afstand herinneringen, zorgen, verdriet, verhalen en lieve woorden te delen. Drink samen een kopje koffie via WhatsApp, Skype of andere app en haal ondertussen fijne herinneringen op, deel foto’s, filmpjes, luister samen naar lievelingsmuziek van de overledene, geef elkaar virtuele hugs. Samen op afstand er voor elkaar zijn, verhalen en troostrijke woorden delen voelt fijn, doet goed en helpt beseffen dat je niet alleen staat met je verdriet.
Laat weten dat je nabij bent
Geen persoonlijk contact hebben in tijden van rouw is voor iedereen moeilijk. Schroom niet en laat weten dat je ook in deze tijden er voor elkaar bent. Bel wat vaker en vraag of je kunt helpen. Stuur lieve appjes, kaartjes en/of bloemen. Doe een boek door de brievenbus, haal boodschappen of kook wat lekkers en zet dat voor de deur. Laat weten dat je op afstand op allerlei manieren nabij bent, aan de ander denkt en liefdevolle steun wilt bieden. Go with the flow en laat gebeuren wat er gebeurt. Vraag ook om hulp en troost als je dat nodig hebt. Familie, vrienden en/of buren zijn vast blij als ze je kunnen helpen. Bedenk dat ook zij zich machteloos voelen en van betekenis willen zijn in deze moeilijke tijden.
Maak plannen voor een herdenkingsdienst
Het overlijden van een dierbare verwerken kost tijd. Gun jezelf die tijd, maar blijf er niet in hangen. Probeer ook vooruit te kijken en maak plannen voor een herdenkingsbijeenkomst. Voor straks als fysiek contact hebben, elkaar omhelzen en knuffelen weer mag. Bedenk hoe je er samen een zinvol en mooi moment van kunt maken. Daarbij komt dat samen uitkijken naar zo’n gebeurtenis en ermee bezig zijn, bijdraagt aan de rouwverwerking. Omdat je een doel hebt waar je naartoe werkt en naar uitkijkt. Dat geeft richting aan je leven. Zo kun je bijvoorbeeld alvast online een (besloten) herdenkingspagina maken waar je teksten, foto’s, video’s, muziek met herinneringen aan een overledenen deelt. Het lezen, bekijken en beluisteren ervan zorgt voor verbondenheid, geeft steun en is troostrijk. Na de coronacrisis kun je een herdenkingsdienst houden waar iedereen aanwezig is. Daar kun je bijvoorbeeld een boekje met alle boodschappen en herinneringen uitdelen.
Hulp bij rouwen op afstand
Zonder afscheid, begrafenis, omhelzing en troostende knuffel is rouwen extra zwaar. Neem de tijd voor jezelf, sta stil bij wat de overledene voor je betekende en geef je verdriet de ruimte. Lukt het je niet om het verlies van een overleden dierbare een plekje te geven en te verwerken? Voel je intens verdrietig, angstig, eenzaam of verlaten? Ervaar je boosheid, machteloosheid, paniek? Heb je concentratieproblemen, slaap je slecht, heb je last van nachtmerries, voel je je depressief? Dergelijke gevoelens en emoties zijn niet ongewoon, want niet alleen het overlijden is nu traumatisch, maar ook alles eromheen kan enorm overweldigend zijn. Schroom niet om hulp te zoeken. Er zijn professionele therapeuten en coaches die je kunnen begeleiden bij het afscheid nemen en de rouwverwerking.
Wil je meer weten over afscheid nemen en rouwen? Bekijk de cursus Vitaal rouwen.
