Symptoom 1: Geen energie meer hebben
Merk je dat een stervende steeds minder kracht heeft? Allengs zwakker wordt, in zichzelf is gekeerd en veel slaapt? Dat is een onderdeel van het stervensproces. En… misschien denk je dat de stervende niet hoort wat je zegt. Het tegendeel is waar. Het gehoor blijft vaak vrij lang goed werken. Dus in die laatste fase kun je rustig tegen iemand praten. Alleen is het wel raadzaam je onderwerpen voorzichtig te kiezen. Ook niets zeggen en er gewoon zijn, de hand vasthouden is ook goed. Zet verder geen sterk geurende bloemen in de kamer van een stervende en gebruik eveneens geen zware parfums. Ook het reukorgaan functioneert op het eind nog goed. Sommigen zijn in de terminale fase ook opeens in de war, onrustig en/of opstandig vanwege het naderende einde.
Symptoom 2: Weinig zin in eten en drinken
Nadert het stervensmoment? Dan heeft een stervende meestal geen zin meer in eten en drinken. Dat is niet vreemd, want het lichaam heeft niets meer nodig. Ook kan het zijn dat slikken moeilijk gaat of niet meer lukt. Wil je helpen? Druppel dan bijvoorbeeld geen water in de mond, want dat kan zich ophopen in de longen wat benauwdheid veroorzaakt. Vaak is het wel prettig als je de lippen van de stervende vochtig maakt. Met een nat sponsje, gaasje of verstuiver. Verzorg vervolgens schrale en gebarsten lippen met een crème.
Symptoom 3: Stervensgereutel
Maakt een stervende bij het in- en uitademen een rochelend geluid? Dat komt door de lucht die langs opgehoopt slijm in de mond, keel en longen stroomt. Hoewel een stervende daar doorgaans geen hinder van heeft, is het geen aangenaam geluid. Opzij leggen kan helpen. In het algemeen is dit zogenaamde stervensgereutel een teken dat de dood nadert en is onderdeel van het stervensproces.
Symptoom 4: Ademhaling verandert
Merk je dat de ademhaling van een stervende verandert? Onregelmatiger en oppervlakkiger wordt? Van dieper ademen, steeds minder diep tot er opeens een lange adempauze volgt? Het lijkt dan alsof de ademhaling is gestopt. Dat kan wel een halve minuut duren om vervolgens weer met een diepe ademhaling te starten. Deze ademhaling staat bekend als de Cheyne-Stokes-ademhaling en is kenmerkend voor het stervensproces. Doordat de stervende minder zuurstof binnenkrijgt, vermindert de werking van de kleine hersenen. Het bewustzijn daalt en een stervende kan in een diepe slaap vallen of in coma raken.
Symptoom 5: Doodsmasker en stervensproces
Voelen de handen, voeten en neus steeds kouder aan? Dat komt doordat de lichaamstemperatuur daalt. Ook de huid wordt bleker en er kunnen paarsblauwe vlekken op de huid verschijnen. Dit wordt ook wel blauwzicht of cyanose genoemd. Tevens kunnen de nagels en lippen verkleuren. Dit is een teken dat de bloedcirculatie minder wordt. Deze beperkt zich meer en meer tot de vitale organen. Hierdoor krijgen de uitstekende lichaamsdelen minder bloed. De neus wordt bleek, oogt spits en voelt koud aan en ziet eruit als een dodenmasker. Een signaal dat de dood nabij is. Achteraan op de benen en rug kunnen zogenaamde lijkvlekken ontstaan doordat de bloedsomloop verder afneemt. Eveneens wordt de polsslag steeds zwakker en trager. Enkele uren voor het sterven is de pols nauwelijks nog voelbaar.
Symptoom 6: Overmatig transpireren
Gaat een stervende overmatig transpireren? En is er sprake van hoge koorts? Die oploopt tot een graad of 40? Dat wordt terminale koorts genoemd en kan deel uitmaken van het stervensproces. Droog beddengoed, het lichaam afsponsen, een koud washandje en frisse lucht kunnen deze fase aangenamer maken. Het geven van koortswerende middelen werkt niet.
Symptoom 7: Incontinentie
Komt de dood dichterbij? Dan wordt de urine van een stervende donkerder en gaat het plassen vaak moeizaam. Ook de ontlasting wordt minder frequent. Kort voor de dood intreedt kan een stervende incontinent worden. Eveneens kan er vlak voor het sterven een ejaculatie optreden.
Symptoom 8: Onwillekeurige bewegingen
Maakt een stervende onwillekeurige bewegingen? Die doen denken aan de zenuwtrekjes voor je in slaap valt? Sommige stervenden hebben daar tijdens het stervensproces last van. De oorzaak ervan is een opeenhoping van afvalstoffen in het lichaam die ontstekingen van het zenuwstelsel veroorzaken.
Het overlijden en de dood
Stopt de ademhaling? Die klinkt als een diepe zucht of kreun? Wordt de huid bleek en is het alsof er een grimas op het gezicht van de stervende verschijnt? Dan treedt de dood in. Soms opent een stervende op het allerlaatste moment nog eens de ogen. Voor een laatst flauwe glimlach of afscheidsblik. Is een stervende buiten bewustzijn of in slaap? Dan is het moment van overlijden vaak nauwelijks waarneembaar.
Een door Sonnevelt opgeleide stervensbegeleider is in staat om cliënten die niet lang meer te leven hebben, professioneel en toegewijd te begeleiden. Heeft het vak stervensbegeleider je interesse? Bekijk de opleiding Stervensbegeleider.
