Wanneer wordt stress ongezonde stress?

‘Een beetje stress is gezond’, is de algemene opvatting. Heel veel mensen kunnen goed werken onder druk, met een beetje stress. Maar chronische stress is ongezond en kan burn-out veroorzaken. Ook dat is algemeen bekend. Wanneer wordt gezonde stress ongezonde stress? Hoe kun je dat voorkomen?

Dagelijkse stress is goed voor het geheugen

Een beetje stress is goed voor het geheugen. Dat blijkt uit onderzoek van Anke Sambeth, die als onderzoeker betrokken is bij het Groot Nationaal Onderzoek, en het effect van alledaagse stress op het geheugen onderzocht. Zij concludeert dat een beetje stress zorgt voor cortisol in het bloed, dat het geheugen en de aandacht verbetert. Logisch dus dat studenten beter leren als het tentamen dichterbij komt. Teveel stress heeft juist weer een negatief effect op het geheugen. Bij teveel stress kun je last krijgen van een black-out, waardoor je informatie dat wel in het geheugen zit niet op kunt roepen. Voor het geheugen is een beetje alledaagse stress wel goed, maar teveel stress niet.

Emoties en geheugen

Hoe komt dat nou, dat stress goed is voor het geheugen? Wetenschappers denken dat dat te maken heeft met emoties. De amygdala, het centrum in de hersenen dat zorgt voor emoties, kan geheugencentra in de hersenen aansturen. Als er een emotie is van lichte stress, is dat blijkbaar positief. Ook andere emoties kunnen zorgen dat het geheugencentrum extra actief wordt. Daarom weten we vaak nog waar we waren toen we verdrietig nieuws hoorden. Vraag maar eens om je heen wie nog weet wat hij of zij op 11 september 2001 deed toen het nieuws van de aanslagen in New York bekend werd. Vrijwel iedereen weet dat feilloos en tot in detail te vertellen.

Aan de andere kant kan te grote stress het geheugen blokkeren. Grote schrik lijkt ervoor te zorgen dat de geheugencentra juist even uitgeschakeld worden. Dat verklaart waardoor mensen die een traumatische gebeurtenis meemaken zich juist weinig tot niets herinneren, bijvoorbeeld na een ongeluk. Zo beschermen de hersenen je voor teveel herinneringen aan een traumatische gebeurtenis. Want dat kan weer teveel stress oproepen, wat juist weer ongezond is.

Positieve stress

Uit een onderzoek van Romy Wichmann aan de Rijksuniversiteit Groningen bleek dat ook positieve situaties door het stresshormoon beter in je geheugen worden opgeslagen. Je onthoud niet alleen nare gebeurtenissen, ook fijne dingen onthoud je dus beter met een beetje dagelijkse stress. Waardoor je er nog eens van na kunt genieten en je goed gaat voelen. Dit gebruiken mensen die meedoen aan wedstrijden waarin je dingen goed moet onthouden, ook. Zij koppelen bijvoorbeeld een lijst woorden aan een straat die ze goed kennen. Het blijkt dat hoe gekker de associaties zijn, hoe beter je ze kunt onthouden. De buurman die ergens naakt staat, de statige oude buurvrouw die een handstand doet en de hond van de buren die een paard op de rug heeft: hoe gekker je je de situaties voorstelt, hoe beter je ze kunt onthouden. Je geheugen goed gebruiken heeft dus alles te maken met het beïnvloeden van je emoties.

Stress en het immuunsysteem

Een beetje stress is dus niet zo verkeerd voor het geheugen. maar wel voor het afweersysteem. Bij acute stress wordt het immuunsysteem geactiveerd: er ontstaat een ontstekingsreactie, waarbij het specifieke afweersysteem wordt onderdrukt en het niet-specifieke deel van het immuunsysteem als een dolle op zoek gaat naar ziekteverwekkers. Op zich niet verkeerd als dat van korte duur is en iemand gezond is. Maar als dit regelmatig gebeurt, zoals bij chronische stress, dan raakt het immuunsysteem uitgeput en ‘verouderd’. Waardoor je eerder risico hebt op ouderdomsziekten. Je afweersysteem veroudert dus letterlijk van teveel stress.

Stress en ons lichaam

Ook op andere gebieden van het lichaam is chronische stress ongezond. Zo verhoogt stress de hartslag en de bloeddruk. Geen probleem als het om een tijdelijke stressreactie gaat. Het lichaam heeft daarna genoeg tijd om zich te herstellen. Maar bij chronische stress is deze verhoging niet meer van tijdelijke aard; je kunt er dag en nacht last van hebben. Je slaapt daardoor slecht en het lichaam krijgt geen kans zich te herstellen.

Wanneer is stress nu wel en niet gezond?

Voor zowel het geheugen als het immuunsysteem lijkt te gelden: beter een beetje stress dan geen stress, maar chronische stress is niet goed. Je moet dus chronische stress vermijden. Maar daarmee is niet alles gezegd: het gaat er ook om hoe je omgaat met de stress die je ervaart. Het blijkt dat factoren als een optimistische instelling, een gezond zelfbeeld, het gevoel van controle over de situatie en sociale contacten helpen om de ontstekingsreactie van het lichaam te beperken. Mensen die naar manieren zoeken om iets tegen de stress te doen en naar sociale steun zoeken, hebben bovendien minder last van de lichamelijke gevolgen van stress dan mensen die als het ware door de stress verlamd worden of het probleem omzeilen, aldus psychologe Kelly McGonigal. Kortom: een beetje alledaagse stress hoef je je niet druk om te maken, dat is niet ongezond. Maar op het moment dat het chronische stress wordt heeft het wel negatieve invloed op het lichaam en de geest. Zorg dus voor genoeg ontspanning, relativeer stressvolle situaties en doe er wat aan als je merkt dat je het met je meeneemt, waar je ook bent.

Maak stress je vriend

Psychologe Kelly McGonigal spoort je in deze video aan om stress als iets positiefs te zien en geeft ons een nog niet eerder toegepaste oplossing: zoek contact met anderen.

Wil jij alles leren over stress? En mensen begeleiden bij stressgerelateerde klachten? Kan dan eens bij de opleiding Stress en Burn-out Coach.