Volgens de Van Dale is eenzaam: ‘zonder gezelschap, alleen’. Een definitie die veel voor eenzaamheid wordt gegeven is: ‘het subjectief ervaren van gemis aan bepaalde sociale relaties’. Dat zijn twee subtiel verschillende dingen: alleen zijn of het alleen zijn ervaren, is niet hetzelfde. Als we het hebben over eenzaamheid bij ouderen, hebben we het vooral over die laatste categorie: mensen die het gevoel hebben bepaalde sociale relaties te missen. Echt missen dus. Ze willen ze wel, maar ze hebben ze niet.
Ontstaan van eenzaamheid bij ouderen
Eenzaamheid ontstaat bij ouderen vaak in de loop van de jaren door het ouder worden. De kinderen zijn het huis uit, ze houden op met werken, waardoor sociale contacten met collega’s wegvallen. Ze verliezen hun partner, broers en zussen en vrienden, omdat steeds meer van hen overlijden. Ouderen hebben vaak het gevoel dat ze buiten de samenleving staan, dat ze niet meer meedoen. Ze kunnen ook niet alles meer meedoen. Lichamelijke ongemakken zorgen ervoor dat ouderen stoppen bij hun sport- of muziekclub. Ze zijn steeds meer aan huis gebonden. Dat kan eenzaamheid met zich meebrengen. Iemand die altijd de mensen opzocht maar opeens aan zijn stoel gebonden is, moet maar afwachten of mensen hem of haar opzoeken. Zo niet, dan zit hij of zij alleen. Zo ontstaat eenzaamheid bij ouderen in de loop van de tijd.
Slecht voor de gezondheid
Eenzaamheid is niet alleen slecht voor het geestelijke welbevinden van de ouderen die eenzaamheid ervaren. Het is ook slecht voor hun gezondheid. Ouderen die eenzaam zijn blijken een verhoogde kans te hebben op een verhoogde bloeddruk en depressie. Eenzame ouderen hebben 14% meer kans op een vroege dood dan een gemiddelde persoon (Ouderenbond). De kans op vroeg overlijden is bij eenzame ouderen daarmee twee keer zo groot als bij overgewicht (Bron: onderzoek Professor Cacioppo, Universiteit van Chicago / The Journal of Psychology, 2012). Eenzaamheid is daarmee een serieus probleem voor de hele samenleving: het verhoogt de kans op ziekte en daarmee de zorgkosten.
Eenzaamheid herkennen
Het zou mooi zijn als we het aantal eenzame ouderen in Nederland kunnen verminderen. Daarvoor is het handig om eenzaamheid te kunnen herkennen. Dat is echter niet zo eenvoudig als het lijkt. Het heeft namelijk geen zin om te kijken naar het aantal sociale contacten dat iemand heeft (het isolement). Dat zijn de feiten, maar zegt weinig over het gevoel van eenzaamheid. Iemand die maar eens in de week bezoek krijgt hoeft zich misschien niet eenzaam te voelen, terwijl een ander dagelijks bezoek krijgt maar toch een sterk gevoel van eenzaamheid ervaart. Het is dus niet eenvoudig om eenzaamheid te herkennen. Veel klachten die ontstaan door de eenzaamheid, zoals depressie bijvoorbeeld, worden wel behandeld door artsen, maar die geven dan medicijnen en geen sociale contacten. Veel ouderen durven ook niet toe te geven dat ze eenzaam zijn. De gedachte: ‘ik moet niet zeuren want mijn kinderen zijn er toch regelmatig?’ maakt dat ze zwijgen over hun gevoelens.
Eenzaamheid verminderen
Eenzaamheid bij ouderen is dus een probleem dat aangepakt moet worden. Maar hoe? Je zou ouderen bijvoorbeeld in contact kunnen brengen met een seniorencoach. Seniorencoaches hebben een opleiding gevolgd om ouderen in hun eenzaamheid te begeleiden. Zij zijn geen arts of verpleegkundigen en richten zich dus niet op lichamelijke klachten. Seniorencoaches voorzien in een heel andere behoefte: zorgen dat ouderen zich gehoord en gezien worden. De seniorencoach gaat met de ouderen in gesprek over de levensvragen waar ze tegenaan lopen bij het ouder worden. De coach helpt hen zoeken naar zinvolle invulling van hun leven, zodat de ouderen een zinvolle dagbesteding hebben die past bij hun mogelijkheden en beperkingen. De beste hulp die je een eenzame oudere kan geven is dan ook: persoonlijke aandacht én contact met een seniorencoach.
