Veel mensen starten op 1 januari met hun goede voornemens. Natuurlijk is elke dag een goed moment om te starten met goede voornemens, zoals streven naar een gezond gewicht. Toch is een gezond gewicht behouden in onze maatschappij niet zo eenvoudig. De kans op overgewicht is namelijk sterk toegenomen. Zo groot zelfs, dat volgens de World Health Organization (WHO) overgewicht in 2015 het grootste gezondheidsprobleem wordt van de westerse wereld. Toch kunnen we eenvoudig terug naar een gezond gewicht door onze interne weegschaal in balans te brengen.
Gezond gewicht in evenwicht
Volwassen mensen stemmen hun voedselinname af op hun energiebehoefte. Hierdoor behoud je een stabiel en gezond gewicht. Per dag is dit niet heel sterk, maar per week komt de energieafgifte aardig overeen met de energie-inname. We compenseren dus als vanzelf om een gezond gewicht op peil te houden.
In het menselijk lichaam zit een interne weegschaal, die een gezond gewicht behoudt, ook wel bekend als homeostase. Homeostase is ‘de neiging van een organisme tot handhaving van het inwendige evenwicht’. Dat is een evenwicht in vochtbalans, in temperatuur en in gewicht. Je zou dat ‘inwendig evenwicht’ dus kunnen vervangen door ‘gezond gewicht’, wat betekent dat onze homeostase een gezond gewicht als vanzelf behoudt.
Helaas zit er een addertje onder het gras. In principe werkt de homeostase prima, totdat omstandigheden de handhaving van een gezond gewicht verstoren. Dan werkt 
de homeostase ons juist tegen. Zo zijn mensen met anorexia nervosa sterk ondervoed, maar alles behalve zuinig met hun schaarse energie; ze zijn juist overactief. Een biologisch volstrekt logisch gevolg: als men muizen of ratten een langere periode minder eten geeft worden ze actiever. Ze gaan op zoek naar voedsel. Een logische handeling en bovendien van levensbelang, want stil in een hoek blijven zitten zodat je zuinig bent met je energie levert geen voedsel (en dus energie) op. Ook mensen blijken dat mechanisme te hebben. Het actiever worden kost op de korte termijn dan wel kostbare energie, maar verhoogt de kans op overleven. Een gezond gewicht komt dan even op de tweede plaats.
Overgewicht is voordelig in barre tijden
Een te hoge voedselinname komt veel voor. Mensen eten vaak in maaltijden waar ze vervolgens de rest van de dag energie uit halen. In feite hoeft een mens maar 30 tot 60 minuten te eten om in de dagelijkse energiebehoefte te voorzien. Deze manier van consumeren was in de tijd van onze voorouders zeer efficiënt. Voedsel was schaars en er was een constante bedreiging van roofdieren. Bovendien was vetopslag een sterke overlevingsstrategie. Wie veel vet opsloeg had minder kans op ondervoeding in barre tijden.
Tegenwoordig kunnen we het volop aanwezige voedsel veilig consumeren. Daarbij bevat het voedsel meer vet en suikers. Deze voedingsstoffen waren voor onze voorouders schaars, maar waardevol omdat ze voor een energievoorraad zorgden. Nog steeds zit het bij ons ingeprogrammeerd dat we dol zijn op vet en suiker. De kans op een afwijkend gezond gewicht in overgewicht neemt hiermee extra snel toe.
Interne weegschaal is uit balans bij overgewicht
Compenseren we niet als vanzelf bij meer voedselinname voor een gezond gewicht? Helaas is bij overgewicht de interne weegschaal flink van slag. Binnen de homeostase is de hormoonregulatie die een gezond gewicht op peil houdt uit balans. Mensen met obesitas worden onder andere ongevoelig voor het hormoon leptine. Leptine wordt afgegeven door vetcellen en speelt in op de hersenen. Leptine stopt het hongergevoel en zorgt dat je meer gaat bewegen. Bij overgewicht zijn de leptinespiegels in het bloed sterk verhoogd, maar de hersenen reageren niet meer, met als gevolg dat het hongergevoel blijft en de stimulatie tot bewegen afneemt.
Bewegen helpt!
Beweeg! is het meest gegeven advies tegen overgewicht. Hiermee verbrand je niet alleen calorieën om dichter bij een gezond gewicht te komen. Sporten zorgt ook dat je hypofyse stoffen aanmaakt die zorgen dat je zenuwen opnieuw gevoelig worden voor leptine en insuline.
De noodzaak van NEAT bij overgewicht
De oorzaken van overgewicht zijn divers, van de voedselovervloed in de westerse samenleving tot een genetische achtergrond. Maar er is nog een interessante verklaring: waarschijnlijk hebben sommige mensen een bepaalde aanleg waardoor ze minder behoefte hebben aan beweging en daarmee een grotere kans hebben op overgewicht. De Amerikaanse arts-onderzoeker James Levine Simpele deed hier onderzoek naar. ‘Non-Excercise activity thermogenesis’(NEAT) noemt hij deze activiteiten: alledaagse bewegingen als lopen, staan, praten, verzitten en armbewegingen die niet als sport worden beschouwd. Als mensen met overgewicht meer gaan sporten en afvallen, gaan ze vanzelf meer van deze bewegingen toepassen, wat bijdraagt aan een herstel van de homeostase.
Met andere woorden: dik zijn maakt niet passief, het passief zijn maakt dat je dik wordt. Het is uiteraard niet eenvoudig om ingesleten gedrag te veranderen. Toch lijkt de boodschap positief: geen uitputtende uren in de sportschool en strenge diëten, een beetje bewuste extra NEAT kan al veel helpen om de weegschaal in balans te brengen. De rest gaat dan (bijna) vanzelf.
In de opleiding Gewichtsconsulent leer je alles over het herstellen van de lichamelijke balans en leer je hoe je op een verantwoorde wijze mensen kunt begeleiden bij het afvallen.
